SIĞIRLARDA KIZGINLIK ve SUNİ TOHUMLAMA

İyi bir inek bol süt vermesi yanında yılda 1 tanede buzağı vermelidir. Kültür ırkı normal gelişimini tamamlamış düvelerin 16-18 aylık yaşta iken ilk tohumlamaları yapılmalıdır. Kültür ırkı hayvanlar 10-12 aylık yaştan itibaren kızgınlık göstermeye başlarlar ama daha gelişmelerini tamamlamadıklarından boğaya verilmemelidirler. Erken yaşta gebe kalan düvelerde gelişme tamamlanmadığından bu hayvanlar kavruk kalırlar, daha az yavru verirler ve daha az yaşarlar. Bunların süt verimleri bütün sağım dönemlerinde düşük kalır. Böyle hayvanlar hastalıklara karşı dirençsiz olurlar ve kolayca hastalanırlar. Süt humması, dana humması ve ketosis gibi süt verimi ile ilgili hastalıklara hassas olurlar, böyle hastalıkların görülme ihtimali artar. Aynı zamanda damızlık değerleri düşer.

Ergenlik çağına gelmiş dişi hayvanların belirli fizyolojik belirtiler göstererek erkeği kabul etmesine kızgınlık denilmektedir. Dişi hayvanlar kızgınlık göstermeye başladıkları yaştan itibaren gebe kalmadıkları sürece her 18-21 günde bir kızgınlık gösterirler. İneklerde kızgınlık yaşam boyu devam eder. Düveler ilk defa tohumlandıkları zaman küçük cüsseli ırklarla tohumlanmalıdırlar. Daha hayvanın genital organları ve çatı büyük yavru doğuracak gelişmişliğe ulaşmadığından iri cüsseli kültür ırkı hayvanlarla tohumlanan düvelerde güç doğumlar sıkça görülür. İnekleri ikinci ve daha sonraki tohumlamalarında kültür ırkı hayvanlarla tohumlamak daha doğrudur. İnekler doğumlarını takip eden 1. ayda kızgınlık gösterirlerse de hemen tohumlanmamalı, ancak 2. ayda tohumlanarak yeniden gebe bırakılmalıdırlar. Zira döl yatağı ancak 2 ayda yeniden yavruyu barındıracak fonksiyonları kazanır. İnekler 10 aylık sağım dönemi sonunda kuruya çıkarılırlar ve 2 ay kuruda kalırlar. İnekler doğumlarından 12 ay sonra tekrar doğurabilmelidirler.

Doğumu takip eden 2. ayda döl tutmayan hayvanlarda her geçen kızgınlık süresi 20 günlük süt kaybı ve boşa yedirilen yem demektir. Bunun için ineklerin kızgınlıklarının iyi takip edilmesi, tohumlamanın zamanında ve hatasız yapılması gereklidir. Başarılı bir tohumlama uygun tohumlama zamanının iyi belirlenmesi ile yani iyi kızgınlık takibi ile mümkündür. Bunun için ineğin doğurduğu tarih, kızgınlık gösterdiği tarihler, tohumlama tarihleri kaydedilmeli ve kızgınlık takibi bu tarihlere göre yapılmalıdır. Özellikle gizli kızgınlık gösteren ineklerde takibin daha iyi yapılması ve günde 2-3 kez 10-15 dakika süre ile hayvanın gözetim altında tutulması gereklidir. İneklerin çoğu gece veya sabaha karşı kızgınlık gösterirler. Bu nedenle sabahın erken saatlerinde yapılacak kontroller daha önemlidir.

Kızgınlık gösteren inekler başlıca şu belirtileri gösterirler.

İnekler huysuzlaşırlar, bağırırlar, az yem yer ve az su içerler,
Diğer hayvanları koklarlar,
Diğer hayvanların üzerine atlarlar, başka hayvanların kendi üzerlerine atlamasına rıza gösterirler ve bu durumdan hoşlandıklarını belli ederler,
Buzağısını teper, ona karşı huysuzlaşır ve emzirmek istemezler,
Süt verimleri azalır ve normal sağımlarını yaptırmazlar,
Vulva dudakları kızarmış ve hafif şişmiştir, yumurta akına benzer çara akıntısı görülür.

1.5 yaşını tamamlamış düveler ve doğumu takip eden 2. aydan sonra kızgınlık belirtisi gösteren inekler kızgınlık gösterdikleri andan itibaren 24 saat içerisinde tohumlanmalı veya boğaya verilmelidir. Kızgınlık görüldükten 12 saat sonra yapılan tohumlama en uygun tohumlama zamanıdır. Sabah kızgınlığa gelen hayvanlar akşama doğru, akşam kızgınlığa gelen hayvanlar sabah erken tohumlanmalıdır. Ancak kızgınlığın 6.-18. saatlerinde yapılan tohumlamalarda gebe kalma ihtimali yüksektir. Kızgınlığın görüldüğü andan itibaren geçen ilk 6 saatlik ve son 6 saatlik sürelerde yapılan tohumlamada hayvanın gebe kalma ihtimali daha azdır. Kızgınlıklarının üzerinden 24 saat geçen hayvanlar artık döl tutmazlar, bu durumda bir sonraki kızgınlığı yani 18-21 gün sonrayı beklemek gerekir. Kızgınlık iyi takip edilirse aynı gün hem sabah, hem akşam tohumlama gereksizdir. Kızgınlığı çok iyi takip edilemeyen ve gizli kızgınlık gösteren hayvanlarda sabah ve akşam olmak üzere 2 tohumlama yapılabilir. Bir tohumlamada 2 doz sperma kullanılması da boşuna masraftır. Zira bir doz spermanın içerisinde hayvanı gebe bırakacak yeterli spermatozoit vardır.

SUNİ TOHUMLAMA

Çeşitli metot ve tekniklerle erkek hayvanlardan alınan spermanın ya taze olarak veya dondurulduktan sonra, kızgınlık gösteren ineklerin genital organına verilmesine suni tohumlama diyoruz. Tabi tohumlama ile bir boğa yılda 60-100 ineği döllerken, Suni tohumlama ile bir boğadan alınan spermaların dondurulması sonucu 20.000-25.000 inek tohumlanabilmektedir. Dondurulan spermalar 200 yıl saklanabildikleri için üstün verimli boğaların dondurulan spermaları boğa öldükten yıllar sonra bile kullanılabilmektedir.

Tabi tohumlamada kullanılan boğalar çeşitli ahırlardan geldiklerinden bu boğaların hastalıklara karşı aşılamalarının ve hastalık kontrollerinin yapılıp yapılmadığı bilinemez. Dolayısıyla dölleme yoluyla bulaşan başta Brusella olmak üzere çeşitli hastalıklar tabi tohumlama ile kolayca yayılır. Suni tohumlamada kullanılan boğalar ise bir merkezde toplandığından sürekli kontrol altındadırlar. Her türlü aşılamaları ve hastalık kontrolleri zamanında yapılır. Suni tohumlama ile hastalık bulaşma riski yoktur.

Suni tohumlama ile tohumlanan hayvanların gebelik kontrolleri ve doğum tarihi kolayca takip edilir. Tohumlama tarihine göre bir sonraki kızgınlıkları takip edilerek hayvanın gebe kalıp kalmadığı anlaşılabilir.

Suni tohumlamada kullanılan boğaların özellikleri bilindiğinden yetiştiricinin isteğine göre yavru alması mümkündür. Yetiştirici hayvanlarını istediği mevsimde tohum attırarak doğumları ve dolayısıyla süt verimini toplulaştırabilir veya bütün bir yıla yayabilir. Yetiştirici işletmesinde boğa tutmayarak boğa besleme masrafından ve boğanın tehlikesinden de kurtulur.